Kaçak/sahte alkol, ülkemizde her yıl birçok kişinin sağlığını ciddi şekilde tehdit eden bir halk sağlığı sorunudur. Yasal olmayan yollarla üretilen veya satılan bu içecekler, çoğu zaman metil alkol (metanol) içerir ve küçük miktarlarda bile ölümcül olabilecek toksik bir madde taşır. Türkiye’de metil alkol zehirlenmesine bağlı ölümler, alkollü içecekler veya kolonya tüketimine bağlı olarak sıklıkla görülmektedir ve son yıllarda bu olaylarda artış yaşandığı gözlemlenmiştir. Örneğin, 2024 yılında İstanbul’da kasım ve aralık ayları arasında 73 kişi sahte alkolden zehirlenmiş ve 37’si hayatını kaybetmiştir.

Sahte alkol, vergi kaçırmak veya maliyeti düşürmek amacıyla, etil alkol yerine tehlikeli maddeler kullanılarak üretilir. Bu nedenle hem bireysel hem de toplumsal sağlık açısından ciddi risk oluşturur. Metanol, odun talaşı, kömür veya petrol kaynaklı maddelerden elde edilen ve insan tüketimi için uygun olmayan bir alkoldür. Organik çözücü özelliği nedeniyle endüstride kullanılsa da, vücuda alındığında hızla emilir ve karaciğerde formaldehit ile formik aside dönüşür. Bu maddeler, görme kaybı, bilinç değişiklikleri ve ciddi organ hasarına yol açar. Küçük bir miktar metanol bile toksik iken, 60 ml ve üzeri öldürücü olabilir.

Metil alkol ile etil alkol arasındaki fark, bu iki maddenin üretim kaynakları ve metabolizmaları ile ilgilidir. Etil alkol, insanın tüketebileceği şeker içeren tarımsal ürünlerden elde edilir ve karaciğer tarafından işlenerek su ve karbondioksit olarak atılabilir. Metil alkol ise metabolize edilemez ve vücutta toksik maddelere dönüşerek ciddi sağlık sorunlarına yol açar. Sahte içki, genellikle gerçek alkole benzeyecek şekilde renklendirilen ve aromalandırılan metil alkol içerirken, kaçak alkol, izinsiz şekilde üretilmiş etil alkol bazlı içeceklerdir. Her iki durumda da ciddi risk söz konusudur.

Metanol zehirlenmesinin belirtileri, alımdan 12 ila 24 saat sonra ortaya çıkar ve santral sinir sistemi, gözler ve gastrointestinal sistemi etkiler. Bulantı, kusma, baş ağrısı, yorgunluk, bilinç değişiklikleri, bulanık görme veya körlük gibi belirtiler sıklıkla görülür. Hayatta kalan kişilerde kronik süreçte ekstrapiramidal sistem bulguları veya Parkinson benzeri belirtiler gözlemlenebilir.

Kaçak ve sahte alkolden korunmanın en etkili yolu bilinçlenmektir. Alkollü içecekleri yalnızca güvenilir ve resmi satış noktalarından almak, TAPDK bandrolünü kontrol etmek, şüpheli durumlarda yetkili makamlara bildirim yapmak hayat kurtarıcıdır. Olağandışı fiyatlı veya etiketsiz ürünlerden uzak durmak ve tanımadığınız kişilerden alkol satın almamak gerekir. Zehirlenme durumunda ise kişi kusturulmaya çalışılmamalı, bilinci açıksa su içirilmeli ve hemen 112 Acil Servis aranmalıdır.

Unutulmamalıdır ki, ucuz diye satın alınan alkoller, yaşamda telafisi olmayan etkiler bırakabilir. Kaçak ve sahte alkol kullanımı yalnızca bireysel sağlık risklerini artırmakla kalmaz, aynı zamanda toplum sağlığı için de büyük bir tehdit oluşturur. Bu nedenle farkındalık kazanmak, güvenilir kaynaklardan alkol temin etmek ve şüpheli durumlarda hızlı hareket etmek hayati önem taşır.

Kaynaklar:

1. Abdulkadiroğlu, Z. ve ark. (1998). Metil alkol intoksikasyonu: Bir olgu nedeniyle. Selçuk Üniversitesi.
2. Ekiz, M. ve ark. (2011). Metil alkol intoksikasyonunda beyin manyetik rezonans görüntüleme bulguları. AKATOS, 2(4), 20–22.
3. Güler, K., & Vatansever, S. (t.y.). Metil alkol (metanol) zehirlenmesi. Türkiye İç Hastalıkları Uzmanlık Derneği.
4. Kütükçü, Y. ve ark. (1998). Metil alkol intoksikasyonuna bağlı Parkinson sendromu. İç Hastalıkları Dergisi.